ਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ – ਰੇਤ – ਨਾਵਲ – ਕਾਂਡ – 8

ਕਾਂਡ – 8

ਰਵੀ ਨੇ ਰੋਜ਼ਬਰੀ ਗਾਰਡਨ ’ਤੇ ਘਰ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਆਰਚਵੇਅ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸੀ। ਰਵੀ ਨੇ ਕਾਫੀ ਘੁੰਮਣ ਫਿਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਘਰ ਲੈਣ ਵੇਲੇ ਉਹ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਾ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਨ ਬੈਠਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਖ ਦਿੰਦੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੀ ਪਸੰਦ ਉਸ ਦੀ ਪਸੰਦ ਵਰਗੀ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੰਮੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੀ ਘਰ ਖ਼ਰੀਦੀਏ ਪਰ ਰਵੀ ਨੂੰ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ।

-----

ਘਰ ਲੈ ਲਿਆ ਪਰ ਏਥੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੰਮ ਦੂਰ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਧੀ ਬਸ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਫਿਰ ਮੈਂ ਛੋਟੀ ‘ਨਿਸਨ’ ਕਾਰ ਵੀ ਲੈ ਲਈ ਪਰ ਘੰਟਾ ਭਰ ਆਉਣ ਜਾਣ ’ਤੇ ਹੀ ਖ਼ਰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਰਵੀ ਦਾ ਕੰਮ ਇਥੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਬੱਝ ਗਏ ਸਾਂ।

ਅਸੀਂ ਛੇਤੀਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਜੋਗਾ ਘਰ ਸੈੱਟ ਕਰ ਲਿਆ। ਰਵੀ ਨੂੰ ਇਸ ਘਰ ਦੀ ਇਕ ਖਿੜਕੀ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਸ ਵਿਚ ਹੀ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਲੰਡਨ ਦਿੱਸਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਉਲਟ ਉਸ ਨੂੰ ਲੰਡਨ ਵੇਖਣਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਇਥੋਂ ਪੱਥਰ ਦੇ ਜੰਗਲ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਨਾ ਦਿੱਸਦਾ। ਉਹ ਦੂਰਬੀਨ ਲੈ ਕੇ ਇਮਾਰਤਾਂ ਪਛਾਣਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨੇ ਬਹੁਤ ਔਖੇ ਲੱਗਦੇ ਸਨ। ਰਵੀ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ। ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਰਤਨ ਧੋਣ ਤਕ ਉਹ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰ ਮਾਰਦਾ। ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਤਾਂ ਉਹ ਮੰਮੀ ਦੇ ਘਰ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਟਦਾ। ਮੰਮੀ ਉਸ ਨੂੰ ਟੋਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਪਰ ਉਹ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਗਿਆ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ।

-----

ਰਵੀ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਚਾਹ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਆਦਤ ’ਤੇ ਹੱਸਦੇ ਪਰ ਫਿਰ ਘਰ ਵਿਚ ਹਰ ਰਾਤ ਹੀ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਹ ਬਣਨ ਲੱਗੀ। ਡੈਡੀ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਵੀ ਰਾਤ ਦੀ ਚਾਹ ਪੀਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈ ਗਈ। ਇਕ ਹੋਰ-ਰਵੀ ਨੇ ਸਾਡੀ ਸਭ ਦੀ ਪਿਆਜ਼ ਖਾਣ ਦੀ ਆਦਤ ਵੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। ਰਵੀ ਮੈਨੂੰ ਕੱਚਾ ਪਿਆਜ ਨਾ ਖਾਣ ਦਿੰਦਾ ਕਿ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵਿਚੋਂ ਮੁਸ਼ਕ ਆਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਪਿਆਜ਼ ਖਾਣੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ।

-----

ਰਵੀ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਂਕ ਸੀ। ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਤਾਬ ਖੋਲ੍ਹ ਲੈਂਦਾ। ਬਾਥਰੂਮ ਵਿਚ ਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਉਹ ਸਾਊਥਾਲ ਜਾ ਕੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਖਰੀਦ ਲਿਆਉਂਦਾ। ਇੰਡੀਆ ਤੋਂ ਵੀ ਮੰਗਵਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਂ ਸੌਂ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਉਹ ਬੈਠਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਜਗਦੀ ਲਾਈਟ ਵਿਚ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਉਂਦੀ ਪਰ ਫਿਰ ਲਾਈਟ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਪੈਣੋ ਹੱਟ ਗਈ ਤੇ ਮੈਂ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਸੌਂ ਜਾਂਦੀ। ਜਦ ਮੈਨੂੰ ਜਾਗ ਆਉਂਦੀ ਤਾਂ ਰਵੀ ਨੇ ਬੈਠੇ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੋਣਾ। ਮੈਂ ਖਿਝ ਜਾਣਾ ਕੇ ਕਿਹੜੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿਚ ਬੈਠਣਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਭੁਸ ਪਾ ਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਨਾਵਲ ਦੇ ਦੇਣਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਂ। ਪੜ੍ਹਣ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਅਭਿਆਸ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਬਹੁਤ ਉਕਤਾਹਟ ਹੋਣੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਭੁਲਾ ਹੀ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਨਾਵਲ ਪੜ•ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ। ਫਿਰ ਮੇਰੀ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੋ ਗਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤੇ ਕੁਝ ਕੁ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਨਾਵਲ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ।

-----

ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਵੱਧ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਪਰ ਫਾਇਦੇ ਵੀ ਸਨ। ਡੈਡੀ ਦੇ ਆਖਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਾਡਾ ਖ਼ਰਚਾ ਏਨਾ ਵੱਧ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਤਨਖ਼ਾਹਾਂ ਨਾਲ ਮਸਾਂ ਸਰਦਾ। ਹੁਣ ਜੋੜ ਸਕਣ ਦਾ ਤਾਂ ਸਵਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਜੇ ਕਈ ਮਹਿਮਾਨ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਬੱਜਟ ਉਥਲ ਪੁਥਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

-----

ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਸਭ ਠੀਕ ਸੀ ਪਰ ਰਵੀ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿੱਦੀ ਸੀ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ’ਤੇ ਅੜ ਗਿਆ ਤਾਂ ਐਵੇਂ ਹੀ ਅੜ ਗਿਆ। ਘਰ ਵਿਚ ਖਾਹਮਖਾਹ ਦਾ ਤਣਾਵ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਮੰਮੀ ਦੇ ਘਰ ਮੈਂ ਕੋਈ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਮੰਮੀ ਮੈਨੂੰ ‘ਗੁਲਾਬਾਂ ਵਰਗੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਕੋਸਦੀ ਪਰ ਰਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰੀ ਜਿੱਦ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੁਝ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਸੁਭਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕਦੇ ਸਿਰਦਰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਿਆ ਲੈਣਾ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਹੀ ਰੌਂਅ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਟਨਾਂ ਦੇ ਟਨ ਭਾਰ ਆਪਣੇ ਉਪਰ ਦੀ ਲੰਘ ਜਾਣ ਦਿੰਦਾ।

-----

ਨਵੇਂ ਘਰ ਆਉਣ ’ਤੇ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਹੀ ਪਰੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਸੀ, ਕੁੜੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਰਵੀ ਨੂੰ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਡੈਡੀ ਵੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਸਨ। ਨੀਤਾ ਤੇ ਬਿੰਨੀ ਲਈ ਤਾਂ ਪਰੀ ਇਕ ਖਿਡੌਣੇ ਵਾਂਗ ਸੀ।

‘ਵਿਟਿੰਗਟਨ ਹੌਸਪੀਟਲ’ ਤੋਂ ਜਿਥੇ ਪਰੀ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਤੇ ਮੰਮੀ ਘਰ ਚਲੇ ਗਏ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲੀ ਬੇਵੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਸਹੀ ਸੰਭਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣੀ। ਰਵੀ ਇਵੇਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਪਰ ਜਦ ਮੈਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸੀਆਂ ਤਾਂ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਪਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਰਵੀ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਡੈਡੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਜਾ ਕੇ ਵਾਕ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਵੀ ਨੇ ਉਵੇਂ ਹੀ ਰਜਿਸਟਰ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੰਮੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਪਰੀ ਹੀ ਆਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਪਰੀ ਹੀ ਪੱਕ ਗਿਆ। ਦੋ ਕੁ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਪਰੀ ਅਸੀਂ ਘਰ ਲੈ ਆਂਦੀ। ਰਵੀ ਨੇ ਪਰੀ ਦੇ ਘਰ ਆਉਣ ਸਮੇਂ ਪੂਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸਜਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੰਮੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਦੀ,‘‘ਪੁੱਤ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਏਨੇ ਚਾਅ ਨਹੀਂ ਕਰੀਦੇ, ਇਹ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।’’

-----

ਬਿੰਨੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਬੈਠੇ ਸਾਂ। ਕੁਝ ਮਹਿਮਾਨ ਵੀ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਿੰਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਵੀ ਬੁਲਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਰਵੀ ਤੇ ਭਗਵੰਤ ਵਿਸਕੀ ਪੀ ਰਹੇ ਸਨ। ਰਵੀ ਬਹੁਤੀ ਪੀਂਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਭਗਵੰਤ ਨਿਤ ਦਾ ਸ਼ਰਾਬੀ ਸੀ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਲੁੜਕ ਜਾਂਦਾ। ਸ਼ਮਿੰਦਰਜੀਤ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠੀ ਘਬਰਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਡੈਡੀ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਇਕ ਪਾਸੇ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਡੈਡੀ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਗਿਆ ਕਿ ਡੈਡੀ ਦਾ ਖੱਬਾ ਹੱਥ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹਿੱਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਪਾਰਕੀਸਨ ਡਿਜ਼ੀਜ਼ ਵਾਂਗ ਕੁਝ ਸੀ। ਮੈਂ ਹੋਰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਖੱਬਾ ਪੈਰ ਵੀ ਹਿੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਵਿਖਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਉੱਠ ਕੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਲੈ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਡੈਡੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੱਸ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਖਿਆ, ‘‘ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ?’’

‘‘ਤੇਰੇ ਡੈਡੀ ਆਖਦੇ ਸੀ ਕਿ ਐਮੇ ਫਿਕਰ ਕਰਨਗੇ।’’

ਫਿਰ ਮੰਮੀ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ, ‘‘ਹੁਣ ਨੀਤਾ ਦਾ ਕੀ ਬਣੂੰ!.....ਬਿੰਨੀ ਤਾਂ ਹਾਲੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਏ!’’

‘‘ਰੋ ਨਾ ਮੰਮੀ, ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ, ਮੈਂ ਜਿਉਂ ਆਂ।’’

‘‘ਧੀਏ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਏਂ!’’

ਸਾਨੂੰ ਉੱਠ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰਵੀ ਨੇ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆ ਖੜਿਆ। ਡੈਡੀ ਦੇ ਹਿੱਲਦੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਵੀ ਵੇਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿੰਦਾ ਉਹ ਆਖਣ ਲੱਗਾ, ‘‘ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ ਮੰਮੀ, ਸਾਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਫਿਕਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।’’

-----

ਜਨਮ ਦਿਨ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਮਜ਼ਾ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਨੂੰ ਡੈਡੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਾ ਸੀ। ਮੰਮੀ ਸੱਚੀ ਸੀ ਬਿੰਨੀ ਤਾਂ ਹਾਲੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਨੀਤਾ ਵੀ ਨਿਆਣੀ ਹੀ ਸੀ। ਮੰਮੀ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਿੱਧੀ ਜਿਹੀ ਸੀ। ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਬੀਮਾਰੀ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹਾਲੇ ਤਕ ਇਸ ਦੀ ਕੋਈ ਸਹੀ ਦਵਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਿਕਲੀ।

ਘਰ ਆਏ ਤਾਂ ਰਵੀ ਆਖਣ ਲੱਗਾ , ‘‘ਜਾਨ ਤੂੰ ਵਰੀ ਨਾ ਕਰ, ਆਪਾਂ ਜਿਉਂ ਹੈਗੇ ਆਂ, ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕੇ ਹੈਲਪ ਕਰਾਂਗੇ, ਨਾਲੇ ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਇੰਡੀਆ ਐ, ਇਥੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹੈਗੀਆਂ।’’

‘‘ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੁਆਕ ਵੀ ਹਾਲੇ ਛੋਟੇ ਨੇ!’’

‘‘ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ, ਆਪਾਂ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਆਂ ਕਰਾਂਗੇ।’’

ਮੈਨੂੰ ਰਵੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਤਸੱਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਹੀ। ਉਸ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਹਮਦਰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਭਦੀ ਪਈ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਡੈਡੀ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ, ਕਿਸੇ ਉਪਰੇ ਬੰਦੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਡੈਡੀ ਨਾਲ ਹੁਣ ਉਹ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਭਿਜਦਾ। ਰਵੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਲਾਹ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਡੈਡੀ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਬਹਿ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਮੈਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ‘ਪਾਰਕੀਸਨ ਡਿਜ਼ੀਜ਼’ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਮਾਰੀਆਂ। ਰਵੀ ਵੀ ਪੜ•ਦਾ ਤੇ ਸਿਰ ਮਾਰਦਾ ਕਹਿੰਦਾ, ‘‘ਡੈਡੀ ਹੈਜ਼ ਟੂ ਲਿਵ ਵਿਦ ਦਿਸ ਨਾਓ।’’

-----

ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਨਾ ਜਾਂਦੀ। ਮੈਂ ਖਿਝ ਜਾਂਦੀ। ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਵੀ ਅਪਣੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥਪੈਰ ਦਾ ਹਿਲਣਾ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਦਵਾਈਆਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਕੁਝ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਂਦੇ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਾ ਚਲੇ ਪਰ ਹੁਣ ਦਵਾਈਆਂ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਖਾਣ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਆਖਣ ਲੱਗੇ, ‘‘ਕੋਈ ਮੁੰਡਾ ਮਿਲ ਜਾਏ ਤਾਂ ਨੀਤਾ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦਈਏ।’’

‘‘ਡੈਡੀ, ਹਾਲੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਏ।’’

‘‘ਛੋਟੀ ਕਿਉਂ, ਅਠਾਰਵੇਂ ’ਚ ਏ।’’

ਮੰਮੀ ਡੈਡੀ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਹਲੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਆਖਿਆ, ‘‘ਕਾਹਲੀ ਨਾ ਕਰੋ, ਮੇਰੀ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ...।’’

‘‘ਤਾਂ ਤੂੰ ਠੀਕ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ ਏਂ, ਮੁੰਡਾ ਠੀਕ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਹੋਰ ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ ਏ।’’

‘‘ਪਰ ਨੀਤਾ ਨੂੰ ਹਾਲੇ ਪੜ੍ਹ ਲੈਣ ਦਿਓ।’’

‘‘ਪਰ ਬੇਟੇ, ਮੇਰਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਪਤਾ।’’

‘‘ਡੈਡੀ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਏਸ ਬਿਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਏ, ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਲਾਈਫ ਲਈ ਡੇਂਜਰ ਨਹੀਂ ਏ।’’

‘‘ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਨਾ, ਹੁਣ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।’’ ਕਹਿ ਕੇ ਡੈਡੀ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ, ਨਾਲ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਉਦਾਸ ਕਰ ਗਏ। ਛੇਤੀਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਛੁੱਟ ਗਿਆ ਤੇ ਡਿਸੇਬਿਲਟੀ ਬੈਨੇਫਿਟ ਮਿਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਆ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।

-----

ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਕੰਮ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਦਿਨ ਭਰ ਉਹ ਡੈਡੀ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀ। ਉਹਦੇ ਕੰਮ ’ਤੇ ਜਾਣ ਤਕ ਨੀਤਾ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਗੇੜਾ ਮਾਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਟਿਕਾਅ ਜਿਹਾ ਨਾ ਆਉਂਦਾ। ਮੈਂ ਪਰੀ ਦੇ ਜਨਮ ’ਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਕੰਮ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਮੈਨੂੰ ਮੁੜ ਵਾਪਸ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਪਰੀ ਨੂੰ ਮੰਮੀ ਕੋਲ ਛੱਡ ਕੇ ਕੰਮ ’ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੀ। ਵਿਚ-ਵਿਚ ਵੀ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਜਾਂਦੀ। ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਕੁਝ ਵਕਤ ਹੋਰ ਡੈਡੀ ਕੋਲ ਗੁਜ਼ਾਰ ਸਕਦੀ। ਮੰਮੀ ਕੰਮ ’ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਿੰਨੀ ਤੇ ਨੀਤਾ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਵਾ ਆਉਂਦੀ। ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਵਕਤ ਸਿਰ ਦਵਾਈ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੁੰਦੀ।

-----

ਡੈਡੀ ਦਾ ਹੱਥ ਇੰਨਾ ਹਿੱਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹਣੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਈ। ਮੰਮੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹਦੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਉਂਦੀ। ਢਾਹ-ਢਾਹ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਬੰਨ੍ਹਦੇ। ਅੰਤ ਹਾਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਲ਼ ਕਟਵਾ ਦਿੱਤੇ। ਵਾਲ਼ਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਲੱਗਿਆ। ਉਹ ਆਖਦੇ, ‘‘ਜਿਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਥੇ ਪੱਗਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਸੀ, ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸਨ ਦਿੰਦੇ, ਉਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਵਾਲ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕੀਤੀ, ਦੇਖੋ ਲਾਈਫ਼ ਨੇ ਕੈਸਾ ਚੱਕਰ ਕੱਟਿਆ ਕਿ....।’’

‘‘ਇਹ ਤਾਂ ਸਭ ਰੱਬ ਦੇਖਦਾ ਈ ਏ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਜਾਣ ਕੇ...।’’

ਮੰਮੀ ਦੀ ਦਲੀਲ ’ਤੇ ਉਹ ਖਿਝ ਕੇ ਆਖਦੇ, ‘‘ਕਿਹੜਾ ਰੱਬ! ਜੇ ਰੱਬ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਇਹ ਹਾਲਤ ਨਾ ਹੁੰਦੀ, ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਗੁਨਾਹ ਕੀਤਾ ਸੀ?’’

ਡੈਡੀ ਰੱਬ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਬੋਲਣ ਲੱਗਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਹੁਣ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਵੀ ਨਾ ਜਾਂਦੇ।

*****

ਚਲਦਾ