ਹਰਜੀਤ ਅਟਵਾਲ – ਰੇਤ – ਨਾਵਲ – ਕਾਂਡ – 16

ਕਾਂਡ – 16

ਸਵੇਰੇ ਜਾਗ ਆਈ ਤਾਂ ਸਿਰ ਵਿਚ ਦਰਦ ਦੀ ਇਕ ਤਾਰ ਫਿਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਨੌਂ ਵਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪਰਦਿਆਂ ਵਿਚਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅੰਦਰ ਝਾਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੈਟੀ ਉਪਰ ਹੀ ਪਿਆ ਸਾਂ। ਮੇਜ਼ ’ਤੇ ਪਏ ਰਾਤ ਦੇ ਜੂਠੇ ਭਾਂਡੇ, ਥੱਲੇ ਲੱਗੀ ਵਿਸਕੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਰਾਤ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਬਹੁਤੀ ਪੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਇੰਨੀ ਲੇਟ ਜਾਗ ਆਈ। ਮੇਰੀ ਨੀਂਦ ਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਸੰਬੰਧ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਾਈਆ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਦੋ ਵਜੇ ਤਕ ਹੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਆਉਂਦੀ ਤੇ ਫਿਰ ਜਾਗ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਅਧੀਆ ਪੀਂਦਾ ਤਾਂ ਚਾਰ ਵਜੇ ਤਕ ਨੀਂਦ ਆਉਂਦੀ। ਰਾਤੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਬੋਤਲ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂਗਾ ਜਿਹੜੇ ਨੌਂ ਵੱਜ ਗਏ। ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਦਾ ਦਰਦ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਿੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਹਿੰਮਤ ਕਰਕੇ ਬੋਤਲ ਵਿਚ ਬਚਦਾ ਰਾਤ ਦਾ ਹਾੜ੍ਹਾ ਗਲਾਸ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪਾਣੀ, ਨੀਟ ਹੀ ਪੀ ਲਿਆ। ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰ ਦਾ ਦਰਦ ਮੱਠਾ ਪੈਣ ਲੱਗਿਆ।

-----

ਮੈਂ ਉਠ ਕੇ ਬਾਥਰੂਮ ਗਿਆ। ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦੇਖਿਆ। ਮੇਰਾ ਚਿਹਰਾ ਢਿਲਕਿਆ ਪਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਨਹੀਂ, ਮੇਰਾ ਦਸ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਹੋਵੇ। ਅੱਖਾਂ ਥੱਲੇ ਥੈਲੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਦਿੱਸ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਵਾਲ਼ ਕਟਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਦਾਹੜੀ ਵੀ ਵਧ ਗਈ ਸੀ। ਜੇ ਹੁਣ ਵਾਂਗ ਦਾਹੜੀ ਰੱਖੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਕੰਘੀ ਰੱਖ ਕੇ ਕੈਂਚੀ ਫੇਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਪਰ ਹੁਣ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਹੀ ਲੰਘ ਗਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਮੂੰਹ ਉਪਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਮਾਰੇ। ਕੁਝ ਹੋਸ਼ ਆਈ। ਚਿਹਰਾ ਕੱਸ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ। ਬਰੱਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਹੋਰ ਤਾਜ਼ਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਤਕ ਖੜ੍ਹਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਦੇਖਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਇੰਦਰ ਸਿਆਂ, ਕੁਝ ਅਕਲ ਕਰ, ਕੀ ਪ੍ਰੌਬਲਮ ਆ ਤੇਰੀ, ਘਰ ਆ, ਕਿਰਨ ਆ, ਸੋਨਮ ਆ, ਬਿਜਨਸ ਆ, ਹੋਰ ਤੈਂ ਘੈਂਟਾ ਲੈਣਾ!’’

-----

ਫਰੰਟ ਰੂਮ ਵਿਚ ਆਇਆ, ਰਾਤ ਦੇ ਪਏ ਭਾਂਡੇ ਮੈਨੂੰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਪਏ। ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਗਿਆ, ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਰਾਤੀਂ ਕਿਰਨ ਰੋਟੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸਭ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਛੱਡ ਗਈ ਸੀ। ਜ਼ਰੂਰ ਰਾਤ ਝਗੜਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਝਗੜਾ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਪਰ ਰਾਤ ਵਾਲੇ ਝਗੜੇ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਚੇਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਮਿੰਟ ਕੁ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਕੋਈ ਲੜ ਸਿਰਾ ਹੱਥ ਨਾ ਲੱਗਿਆ। ਮੈਂ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬੋਤਲ ਚੁੱਕ ਕੇ ਇਕ ਪੈੱਗ ਹੋਰ ਪੀਤਾ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ।

-----

ਕੱਲ੍ਹ ਸ਼ਾਮ ਅਸੀਂ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਾਂ। ਨਵਾਂ ਰੈੱਪ ਵਿਨੋਦ ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਫਰਮ ਦਾ ਕੰਟਰੈਕਟ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੀ ਟੈਕਸੀ ਤੇ ਸਾਡੀ ਵੈਨ ਵਰਤਣਗੇ। ਇਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਉਪਰਲੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਗਿਆ ਤੇ ਬੋਤਲ ਖੋਹਲ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਵਿਨੋਦ ਨਾਲ ਮੈਂ ਪੱਬ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਿਆ। ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਦੇ ਪੀਂਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਟਾਫ਼ ਨਾਲ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਪਾਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਵਿਨੋਦ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਨਵੇਂ ਕੰਟਰੈਕਟ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮਨਾਈ ਜਾਵੇ। ਉਹ ਪੱਬ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਈ। ਮੈਨੇਜਰ ਲੈਰੀ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਉਥੇ ਹੀ ਦੋ ਗਲਾਸ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵਾਧੂ ਪੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਮੈਂ ਟੁੰਨ ਹੋਇਆ ਘਰ ਮੁੜ ਆਇਆ। ਘਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਕਿਰਨ ਸੋਨਮ ਨੂੰ ਨਹਿਲਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬੀ ਦੇਖ ਕੇ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲੀ। ਸੋਨਮ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾ ਕੇ ਉਹ ਕੰਮ ਨੂੰ ਜਾ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਕੁਝ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਸਾਡਾ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਸ ਵਜੇ ਦਾ ਸੀ। ਅਜੇ ਸੱਤ ਵਜੇ ਸਨ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇਣ ਥਾਵੇਂ ਸੋਨਮ ਲਈ ਦੁੱਧ ਬਣਾ ਲਿਆਈ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਪੁੱਛਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗਿਆ। ਮੈਂ ਹੋਰ ਪੀ ਲਈ ਤੇ ਬੱਸ।

ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕਿਰਨ ਵਿਚਾਰੀ ਗਊ ਤੇ ਮੈਂ ਨਿਰਾ ਕਸਾਈ। ਮੈਂ ਕਿਰਨ ਦਾ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਸਾਂ। ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਝਗੜਾ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਰਾਬੀ ਬੰਦਾ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਛਤਾਵਾ- ਹਿੱਤ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸੱਚਾ ਪਛਤਾਵਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪੈ¤ਗ ਨੇ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਰਾਤ ਦੀ ਜਿਸਮ ਅੰਦਰ ਪਈ ਸ਼ਰਾਬ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਗ ਲਾ ਦਿੱਤਾ।

ਮੈਂ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਇਲਾਇਚੀ ਪਾਈ ਤੇ ਸੋਨਮ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਰਨ ਤਾਂ ਅੱਜ ਬੋਲੇਗੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਸੋਨਮ ਨੂੰ ਹਾਕਾਂ ਮਾਰਦਾ ਉਪਰ ਬੈ¤ਡਰੂਮ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਿਆ। ਕਿਰਨ ਇਕ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਕਰੀ ਪਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾ ਪਿਆ ਤੇ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਸੋਨਮ ਨੂੰ ਢਿੱਡ ’ਤੇ ਪਾ ਲਿਆ। ਕਿਰਨ ਰਜਾਈ ਨਾਲ ਨੱਕ ਘੁੱਟਣ ਲੱਗੀ। ਮੈਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ, “ਲੁੱਕ ਸੋਨਮ ਬੇਟੇ, ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣ, ਤੇਰਾ ਪਾਪਾ ਭਾਦੋਂ ਦਾ ਜਿਉਂ ਜੰਮਿਆ ਹੋਇਆ, ਭਾਦੋਂ ਦੇ ਜੰਮੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਅਕਲ ਆਉਂਦੀ ਐ, ਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਠੀਕ ਕੀਤੈ ਕਿ ਗ਼ਲਤ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਪੁੱਛੇਂਗੀ ਕਿ ਭਾਦੋਂ ਕੀ ਹੁੰਦੈ, ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਤੂੰ ਤੇ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਐਂ, ਜਿਹੜੇ ਗੁਆਂਢੀ ਜਾਗਦੇ ਪਏ ਆ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਭਾਦੋਂ ਦੇ ਜੰਮੇ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਵੀ ਕੀ ਹੋਵੇ।”

-----

ਮੈਂ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ। ਕਿਰਨ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਹਿੱਲੀ! ਮੈਂ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, “ਸੋਨਮ ਬੇਟੇ, ਲੋਕ ਤੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਲੜਦੇ ਆ, ਬਾਹਰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਲੜ ਲਊਂ ਪਰ ਘਰ ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਿੱਦਾਂ ਕਰੂੰ! ਤੇਰੇ ਪਾਪਾ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਤੇ ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਪੂਰੀ ਬਘਿਆੜੀ!”

“ਕਿਧਰੋਂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਫ ਓ ਤੁਸੀਂ! ਤੁਸੀਂ ਬਘਿਆੜ ਓ ਬਘਿਆੜ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਖਾਈ ਜਾਂਦੇ ਓ!”

“ਸੋਨਮ, ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇ ਕਿ ਪਾਪਾ ਵੈਜੀਟੇਰੀਅਨ ਹਨ। ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਦਾ ਸੜਿਆ ਮੀਟ ਕਿੱਦਾਂ ਖਾ ਸਕਦੇਂ। ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਲੜੇ ਨਾ।”

‘‘ਮੈਂ ਲੜਦੀ ਆਂ, ਮੈਂ ਲੜਦੀ ਆਂ, ਤੁਸੀਂ ਲੜਦੇ ਓ, ਮੇਰਾ ਅੱਗਾ-ਪਿੱਛਾ ਨੌਲਦੇ ਓ, ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਿਉਂ ਕਰਾਇਆ? ਮੈਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਦਿਓ, ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ਏਦਾਂ ਦੀ ਇੰਗਲੈਂਡ, ਮੈਥੋਂ ਧੜੀ-ਧੜੀ ਦੀਆਂ ਗਾਲ਼੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਖਾ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਮੈਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿਓ।’’ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਉਹ ਉੱਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ। ਉਹ ਰੋਈ ਵੀ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਲੜੀ ਵੀ ਜਾਂਦੀ। ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਸੋਨਮ ਪਾਸੇ ਜਿਹੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗੀ। ਮੈਂ ਥਾਪੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਲਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਸੋਨਮ ਬੇਟੇ, ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸ-ਅਸੀਂ ਕਿਤੇ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਆਂ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਇਟ ਦਾ ਜਵਾਬ ਥੈਂਕਯੂ ਵਿਚ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਆਂ, ਕਿਤੇ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕ ਹੋਈ ਈ ਜਾਂਦੀ ਐ।’’

‘‘ਬਹੁਤੇ ਚਲਾਕ ਨਾ ਬਣੋ, ਜਦੋਂ ਵਿਆਹ ਕਰਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਂ ਕਦੇ ਐਨਕਾਂ ਲਾ ਕੇ, ਕਦੀ ਲਾਹ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਦੇਖਦੀ ਸੀ, ਹੁਣ ਗਾਲ਼੍ਹਾਂ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੀ ਕੰਮ?’’

‘‘ਮਾਤਾ ਸ਼੍ਰੀ, ਅਸਲ ਵਿਚ ਮੈਂ ਗਾਲ਼੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਦਾ ਹੁੰਨਾ ਜਿਹਨੇ ਤੈਨੂੰ ਲੱਭਿਐ।’’

-----

ਉਹ ਮੰਨਦੀ-ਮੰਨਦੀ ਫਿਰ ਰੁਸ ਗਈ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਲੰਮੀ ਪੈ ਗਈ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਥੱਲੇ ਬਾਂਹ ਦਾ ਸਰਾਹਣਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਕਰ ਲਿਆ, ‘‘ਦੇਖ ਤੈਨੂੰ ਮੈਂ ਮਾਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਵੀ ਇਸੇ ਲਈ ਕਹਿੰਨਾ ਕਿ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਈ ਐਂ, ਜਿੱਦਾਂ ਤੂੰ ਸੋਨਮ ਦੀ ਲੁਕ ਆਫਟਰ ਕਰਦੀ ਐਂ ਓਦਾਂ ਈ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਸੰਭਾਲਦੀ ਐਂ, ਭਲਾ ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਮੈਂ ਕਾਹਦਾ।’’

ਉਹ ਕੁਝ ਕੁ ਢਿੱਲੀ ਪਈ ਪਰ ਰੋਸਾ ਹਾਲੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮੇਰੀ ਅਰਧਾਂਗੀ, ਚਲ ਉੱਠ ਬਹੁਤ ਟਾਈਮ ਹੋ ਚਲਿਐ।’’

‘‘ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਉਠਣਾ ਮੈਂ, ਨਿੱਤ-ਨਿੱਤ ਦਾ ਕਲੇਸ਼ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਝੱਲ ਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਇੰਡੀਆ ਚਲੇ ਜਾਣੈ, ਸਾਭੋਂ ਆਪਣੀ ਕੁੜੀ ਤੇ ਸਾਂਭੋ ਆਪਣਾ ਘਰ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲੌਣਾ।’’

-----

ਹੁਣ ਸੋਨਮ ਜਾਗ ਪਈ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਵਿਸਕੀ ਦੀ ਹੋਰ ਤਲਬ ਜਾਗੀ। ਮੈਂ ਸੋਨਮ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਉਠ ਬੇਟੇ, ਤੈਨੂੰ ਦੁੱਧ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਵਾਂ, ਭੁੱਖੀ ਹੋਵੇਂਗੀ, ਤੇਰੇ ਪਾਪਾ ਦਾ ਕੀ ਐ, ਉਹਦਾ ਕਿਹਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਐ ਕਿ ਪਰਸੋਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਖਾਧੀ ਹੋਈ ਐ, ਆਹ ਜ਼ਰਾ ਢਿੱਡ ’ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਦੇਖ, ਬਿਲਕੁੱਲ ਈ ਅੰਦਰ ਜਾ ਵੜਿਐ।’’

ਕਿਰਨ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੁੰਦੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, ‘‘ਸੱਚੀਂ, ਕੱਲ੍ਹ ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ?’’

‘‘ਨਹੀਂ, ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਰੋਟੀ ਮੰਗੀ ਸੀ ਤੂੰ ਅੱਗਿਉਂ ਲੜ ਪਈ।’’

‘‘ਸੌਰੀ ਸੌਰੀ, ਚਲੋ ਆਓ ਰੋਟੀ ਬਣਾਵਾਂ।’’

-----

ਇਹ ਮੇਰਾ ਆਖ਼ਰੀ ਹਥਿਆਰ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਹਥਿਆਰ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਤਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਕਿਤੇ ਖੁੰਢਾ ਹੀ ਨਾ ਕਰ ਬੈਠਾਂ। ਅਸੀਂ ਉਠ ਕੇ ਥੱਲੇ ਆਏ। ਉਸ ਨੇ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਭਾਂਡੇ ਸਾਂਭੇ, ਕੁਕਰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਚਾਹ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਆਮਲੇਟ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗੀ। ਮੈਂ ਵਿਸਕੀ ਦਾ ਪੈਗ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਰੋਕਦੀ ਬੋਲੀ, ‘‘ਹਾਲੇ ਪੂਰਾ ਦਿਨ ਪਿਐ, ਪੰਜਾਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆ, ਘਰ ਦੀ ਸ਼ੌਪਿੰਗ ਵੀ ਕਰਨੀ ਐਂ, ਕੰਮ ਤੋਂ ਵੀ ਫੋਨ ਆਇਆ ਸੀ।’’

‘‘ਕਿਉਂ?’’

‘‘ਕੋਈ ਡਰਾਈਵਰ ਕੰਟਰੋਲਰ ਨਾਲ ਲੜ ਪਿਐ।’’

‘‘ਉਥੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਪੰਗਾ ਪਿਆ ਈ ਰਹਿੰਦੈ, ਤੂੰ ਲਿਆ ਕੁਝ ਖਾਣ ਲਈ।’’

-----

ਜਦੋਂ ਦਾ ਇਹ ਬਿਜਨੈਸ ਲਿਆ ਉਦੋਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇੰਨੇ ਸਾਲ ਮੈਂ ‘ਸਨਰਾਈਜ਼ ਮਿੰਨੀ ਕੈਬ’ ਨਾਲ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਈ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੌਖੀ ਸੀ। ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਕਿਰਾਇਆ ਦਿੱਤਾ। ਚੰਗੀ ਜਿਹੀ ਕਾਰ ਰੱਖੀ ਤੇ ਬੱਸ ਟਾਈਮ ਲਾਈ ਜਾਣਾ। ਜਿੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘੰਟੇ ਲਾਓ ਓਨੇ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸੇ। ਉਥੇ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਸਨ ਪਰ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ। ਇਹ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਖ਼ਰੀਦ ਕੇ ਪਿਆ।

-----

ਜਦ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਵਿਕਣ ’ਤੇ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਡਰਾਈਵਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ। ਦੋ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਝਗੜੇ ਕਾਰਨ ਕੰਮ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਮ ਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ ਤੇ ਡਰਾਈਵਰ ਕਿਵੇਂ ਟਿਕਦੇ। ਜਿਹੜੇ ਗਾਹਕ ਸਨ ਉਹ ਗੁੰਮ ਗਏ ਤੇ ਕੰਪਨੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਨਵਾਂ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੀ। ‘ਸਨਰਾਈਜ਼’ ਨਾਲ ਇੰਨੇ ਸਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਥੋੜ੍ਹਾ ਤਜਰਬਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਘਰ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਰੀਦਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗਿਆ ਸਾਂ।

-----

ਦੇਰ ਦੀ ਬੰਦ ਹੋਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਪੌਂਡ ਵਿਚ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਦਫ਼ਤਰ ਕਿਰਾਏ ਦਾ ਸੀ। ਥੱਲੇ ਦੁਕਾਨ ਜਿੱਡਾ ਦਫ਼ਤਰ ਤੇ ਉਪਰ ਪੂਰਾ ਫਲੈਟ ਵੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਮਰਾ ਦਫ਼ਤਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਬਾਕੀ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏ ’ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਕਾਫੀ ਕੁਝ ਸੋਚ ਕੇ ਸੌਦਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਇਹੋ ਸੋਚ ਕੇ ਤੁਰਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਜੂਆ ਹੀ ਸਹੀ। ਗਵਾਚ ਗਏ ਤਾਂ ਗਵਾਚ ਗਏ ਜੇ ਬਿਜਨਸ ਚਲ ਪਿਆ ਤਾਂ ਬਲਾਈ ਵਧੀਆ।

ਇਸ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਈਲਿੰਗ ਦੇ ਇਕ ਸ਼ਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਕਰਾਊਨ ਮਿੰਨੀ ਕੈਬ’, ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਰਡ ਛਪਵਾ ਕੇ ਘਰ-ਘਰ ਸੁਟਵਾਏ। ਲੋਕਲ ਪ੍ਰੈੱਸ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਕਰਵਾਈ। ਇਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤਾਂ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਲਦਾ ਪਰ ਟਿਕਾਣਾ ਚੰਗਾ ਸੀ। ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੀ ਪਰੇਡ ਸੀ। ਨੇੜੇ ਇਕ ਪੱਬ ਵੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਵਾਹਵਾ ਭਰਦਾ ਤੇ ਉਥੋਂ ਕਾਫੀ ਗਾਹਕ ਆਉਣ ਦੀ ਆਸ ਸੀ।

-----

‘ਸਨਰਾਈਜ਼’ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਕੁਝ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲਿਆ। ਸਨਰਾਈਜ਼ ਦਾ ਇਕ ਕੰਟਰੋਲਰ ਬੌਬ ਹੇਜ਼ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਆ ਗਿਆ। ਮੈਨੇਜਰ ਲੈਰੀ ਨੂੰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਕਦੇ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਵੀ ਕੰਟਰੋਲਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਚਲ ਪਿਆ। ਉਪਰਲੇ ਫਲੈਟ ਨੂੰ ਕਿਰਾਏਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।

-----

‘ਕਰਾਊਨ ਮਿੰਨੀ ਕੈਬ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੈਂ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲੈਣਾ ਸੀ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਲੀਹ ’ਤੇ ਲੈ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਬੀਟਰਸ ਜਾਂ ਉਸ ਵਰਗੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਚੰਗਾ ਸੀ ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਰਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਲਦੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੀਟਰਸ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰਲਾ ਨਸਲਵਾਦ ਉਗਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇੰਨੀ ਕੁ ਅਵਾਰਗੀ ਵਿਚੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਤਰੀਕੇ ਦੀ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਸੁੱਖ ਲੱਭਣਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਕਹੀ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਤਕ ਮੈਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਡੈਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇੰਨਾ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤਕ ਬੀਟਰਸ ਦੇ ਨਾ ਜਾ ਸਕਿਆ।

-----

ਭਾਵੇਂ ਡੈਨੀ ਬੱਚਾ ਸੀ ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਵਕਤ ਕੱਢਦਾ ਜਿਸ ਨੇ ਮੌਕਾ ਮਿਲ਼ਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮੇਰੇ ਭਤੀਜੇ ਰਾਣੂ ਤੇ ਦੀਪਕ ਮੈਨੂੰ ਇੰਨਾ ਮੋਹ ਕਰਦੇ ਕਿ ਜਦ ਵੀ ਉਹ ਮਿਲਦੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਚਿੰਬੜ-ਚਿੰਬੜ ਜਾਂਦੇ। ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ।

ਮੈਂ ਬੀਟਰਸ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਬੀਟਰਸ, ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਚਾਹੀਦੈ ਤੇਰੇ ’ਚੋਂ।’’ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਕੋਈ ਆਸ ਨਾ ਰੱਖ, ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੱਸਿਆ, ਤੂੰ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲੱਭ ਲੈ।’’

ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਰੂਹ ਨੂੰ ਕਈ ਠੁੰਮਣੇ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਬੀਟਰਸ ਨੂੰ ਦੱਸੇ ਬਿਨਾਂ ਇੰਡੀਆ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ।

*****

ਚਲਦਾ